نقد و تحلیل زین الاخبار از جهت لغوی، دستوری و سبکی

عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی از مورخان قرن پنجم هجری و معاصر با ابوالفضل بیهقی است . عمده شهرت وی به سبب تالیف کتاب زین الاخبار یا تاریخ گردیزی است. وقایع دوران محمود، مسعودو مودودغزنوی ، اشاره ای مختصر به پادشاهان اساطیری ، تاریخی و خلفای اسلامی و توضیحاتی در باره آداب و رسوم ملل مختلف از مباحث و مطالب این کتاب است. علاوه بر اهمیت تاریخی ، این اثر از نظر ادبی نیز دارای اهمیت است . ویژگیهای لغوی کتاب ، همان ویژگیهای لغوی دوره اول ، یعنی قرون سوم ، چهارم و پنجم هجری است که از نظر تاریخی دو دوره سامانیان و غزنویان را در بر می گیرد . به کار بردن لغات در معانی خاص، استفاده از افعال پیشوندی ، جمع بستن کلمات عربی به شیوه فارسی و ... از ویژگیهای لغوی این اثر است. خصوصیات دستوری دوره اول ، در متن کتاب به چشم می خورد، از قبیل: چگونگی به کاربردن قیود، تقدم فعل بر سایر اجزای جمله، حذف فعل با قرینه یا بدون قرینه، توالی افعال و ... از نظر سبک و نثر ، تاریخ گردیزی دارای سبک خراسانی و نثر مرسل است. ایجاز و اختصار ، نبودن سجع و موازنه ، کوتاهی جملات و ... از ویژگیهای سبک خراسانی است، ولی نویسنده ، تحت تاثیر سبک دوره غزنوی قرار گرفته و بعضی از ویژگیهای این سبک را در اثر او می توان یافت، از جمله : به کار بردن لغات فراوان عربی نسبت به دوره های قبل، استفاده از کلمه در به جای اندر ، اطناب و ... در نوشتن و روایت تاریخ، گردیزی هر چند لغات و اصطلاحات پرمعنی و فخیمی به کار برده ، ولی در مقایسه با بیهقی هیچگاه نتوانسته اثر خود را جاودانه و قله نشین ادب فارسی کند، چرا که این لغات و اصطلاحات تحت الشعاع تاریخ نویسی صرف او قرار گرفته است و ما در فصل مربوط بعضی روایتهای مشابه را که بیهقی و گردیزی نقل کرده اند از نظر روایی ، به کاربردن تشبیهات ، توصیفات و لغات ، مقایسه و در پایان تفاوتهای روایت تاریخ از زبان دو مورخ را بیان خواهیم نمود.